Uluslararası Ödeme Şekilleri

PEŞİN ÖDEME (ADVANCE PAYMENT):

Peşin ödeme şeklinde alıcı önce parayı göndermekte daha sonra mal gitmektedir. Kambiyo mevzuatına göre ülkemize açılan bir kredi olduğu için 1 yıl içinde ya mal yada para iadesi olarak hesabın kapanması gerekir. Konşimento alıcı firma adına kesilir.

MAL MUKABİLİ ÖDEME (CASH AGAINST GOODS):

İhracatçı bedelini almadan malı alıcıya göndermekte ve bu bakımdan ithalatçıya tam bir güven duymaktadır. Kambiyo mevzuatına göre fiili ihraç tarihinden itibaren 180 gün içinde ihracat bedelinin yurda getirilmesi gerekmektedir.

VESAİK MUKABİLİ (CASH AGAİNST DOCUMENTS):

Bu ödeme şeklinde mallar ithalatçıya gönderilirken orijinal evrak ihracatçının bankasına verilmekte, ihracatçı bankası ada aracı banka ihracatçıdan aldığı talimata dayanarak orijinal evrakı ithalatçının bankasına yani muhabir bankaya tahsil emri ekinde olacak şeklinde gönderir. İthalatçı mal bedelini ödemeden orijinal evrakı bankadan alamaz ve malları gümrükten çekemez. Konşimento muhabir banka adına kesilir.

AKREDİTİFLİ ÖDEME (LETTER OF CREDIT):

Akreditif şartlı bir banka garantisidir. Akreditif şartlarına uyulması ve uygun verilmesi halinde ihracatçıya mal bedelinin ödeneceğini garanti etmektedir. Akreditifte 4 ana taraf vardır.

1- Akreditif Amiri (Applicant): Amir ithalatçı olup, kendi bankasına akreditif açtırma talimatı veren taraftır.

2- Amir Banka (Issuing Bank): İthalatçının talimatı üzerine ihracatçı lehine akreditif açan ve bunu ihracatçının bankasına bildiren taraftır.

3- İhbar Bankası (Advising Bank): Gelen akreditifi ihracatçıya ihbar eden yerli bankadır.

4- Lehdar (Beneficiary): Adına akreditif açılan, malı gönderip uygun sevk vesaikini bankaya ibraz ederek parasını tahsil edecek olan taraf yani ihracatçıdır.

AKREDİTİF TÜRLERİ

Genel Anlamda Akreditif Türleri:

1- Dönülebilir Akreditif (Revocable L/C): Açılan akreditif dönülebilir nitelikte ise ihbar bankası dolayısıyla

ithalatçı bankası tarafından akreditif iptal edilebilmekte yada şartları değiştirilebilmektedir.

2- Dönülemez Akreditif (Irrevocable L/C): Akreditif metninde eğer dönülebilir veya dönülemez olduğu açıkça belirtilmemişse akreditif otomatikman dönülemez olarak kabul edilir. Bu tür akreditiflerde akreditife taraf olan amir, amir bankası, lehdar bankası ve lehdarın onayı olmadan değiştirilemez veya iptal edilemez. Amir dönülemez bir akreditif açtırmış olsa bile eğer işlemden vazgeçmek istiyorsa uygun vesaik bankasına ulaştığı zaman rezerv konması için yoktan sebepler arayabilir. Bu durumda akreditifin dönülemez özelliği kaybolur.

Teyitsiz ve Teyitli Akreditif:

1- Teyitsiz Akreditif (Unconfirmed L/C): Teyitsiz akreditifte eğer akreditif vesaik ibrazında yani görüldüğünde ödemeli ise, ihracatçı sevk belgelerini kendi bankasına verdiği zaman, mal bedelini tahsil edememekte, bankası tahsil için evrakı amir bankasına göndermektedir. Amir banka kendisine kontrol için gönderilen evrakı inceleyip eğer akreditif şartlarına uygun bulursa, lehdar bankasına ödeme yapar. Bu tür akreditiflerde ihracatçının bankası hiçbir risk üstlenmez. Sadece evrakı kontrol ettikten sonra amir bankasına gönderir ve ödeme talimatı gelmeden ödeme yapmaz. İthalatçılar tarafından daha az masraflı olmasından dolayı tercih edilmektedir.

2- Teyitli Akreditif (Confirmed L/C): Açılan bir akreditife ihracatçının bankası, lehdara karşı ödeme, poliçe kabulü veya iştira garantisi eklerse, akreditif teyitli hale gelir. Yani açılan bir akreditif ilk aşamada teyitli değildir. Ancak ihracatçının bankası teyidini ekler ve bunu da lehdara bildirirse teyitli hale gelir. Teyitli bir akreditifte ihracatçı sevk vesaiki kendi bankasına verdiğinde mal bedelini alabilmekte, vadeli ise vade sonunda parasını tahsil etmekte, kabul kredili ise kendi bankasından kabul alabilmekte, iştirakli ise vesaikin değeri verilmektedir. İhracatçının bankası ihracatçıya karşı amir bankanın görevlerini yerine getirmektedir. İhracatçı muhatap olarak kendi bankasını görmektedir. Herhangi bir anlaşmazlık olduğunda ihracatçının ve bankasının bulunduğu hukuki kurallar geçerlidir. İhracatçı açısından malın satıldığı ülkenin politik ve ekonomik istikrarı nedeniyle transfer problemi sorun olmamakta ve bu hususlarda bankası ilgilenmektedir. Bu yüzden politik ve ekonomik yönden istikrarsız ve riskli olan ülkelere yaptığımız ihracatlarda teyitli akreditiflerle çalışmalıyız. Teyitli akreditifler teyit komisyonunun fazla olması sebebiyle teyitsiz akreditiflere göre daha pahalıdır. Türkiye’deki bir bankanın komisyon listesine göre teyitsiz akreditifte komisyon yüzdesi %0,1 iken teyitlide %0,15’dir. Teyitli akreditifin vadesi ihracatçının ülkesinde dolarken, teyitsiz akreditifte ise amirin bankasının bulunduğu yerde dolmaktadır. Çünkü teyitlide vade sonu ihracatçının bankasının gişelerine gelindiğinde belirlenir iken teyitsizde vade sonu amir bankasının gişelerine ulaşıldığında oluşmaktadır. Böylece ihracatçı teyitsiz akreditifteki gönderme süresini teyitli akreditifte tasarruf etmektedir. Teyitli olarak açılan bir akreditif anı zamanda dönülemez olmak zorundadır.

Akreditifin Kullanımı İtibarile Türleri:

1- Vesaik İbrazında Ödemeli Akreditif (At Sight L/C): Görüldüğünde ödemeli akreditiflerde ödeme, belgeler görüldüğünde, eğer aynı zamanda akreditif teyitli ise ödeme ihracatçının bankasına evraklar verildiğinde, teyitsiz ise ithalatçının bankası tarafından evrak görüldüğünde ödeme yapılır.

2- Vadeli Akreditif (Deferred Payment L/C): Vadeli akreditiflerde müşteriye bir nevi kredi açılmaktadır. Müşteriye belirli bir vade tanınarak mal bedeli vade sonunda tahsil edilmektedir. Eğer açılan akreditif aynı zamanda teyitli ise vade sonunda ihracatçı parasını kendi bankasından tahsil edecektir. Vade sonunda malların bedeli tahsil edileceğinden ithalatçının malları beğenmeyip ödemeden kaçma imkanı yoktur.

3- Kabul Kredili Akreditif (Acceptance L/C): Bu tür akreditiflerde ihracatçı sevk vesaikine ilave olarak teyitli akreditifte kendi bankası adına, teyitsiz akreditifte ithalatçının bankası adına genellikle vadeli bir poliçe tanzim eder. Tanzim edilen bu poliçe kırdırılabilir. Akreditife teyit veren banka vade sonunda mal bedelini ödemekle yükümlüdür. Ancak teyit vermemiş ise ödeme konusunda herhangi bir yükümlülüğü yoktur. Amir banka vadesinde ödeme yapan ihracatçı bankasını ramburse etmekle yükümlüdür. İhracatçı firma isterse poliçesini vade sonuna kadar saklar yada ciro edebilir.

4- İştiralı Akreditif (Negotiable L/C): İştiraya yetkili kılınan banka tarafından poliçelerin veya vesaikin değerinin verilmesi yani satın alınması anlamına gelmektedir. Bedeli verilmeden vesaikin sadece incelenmesi bir iştirayı oluşturmaz. Akreditif hem teyitli hem de iştira karşılığında ödemeli ise ihracatçının bankası uygun vesaik verildiğinde, vesaiki satın alarak mal bedelini ihracatçıya öder. Şayet teyitsiz olursa, ihracatçının bankası vesaikin değerini vermekle ihracatçıya bir kredi açmış olur. Eğer bu vesaik amir banka tarafından rezerv bulunarak geri ödeme ani ramburse olmaz ise ihracatçının bankası daha önce ihracatçıya ödediği vesaik bedelini faiziyle birlikte geri tahsil eder.

Akreditifin Diğer Türleri:

1- Devredilebilir Akreditif (Transferable L/C): Akreditif metninde “Transferable” sözcüğü mevcut ise, kendisine akreditif açılan lehdar yani ihracatçı, bu akreditifi başkasına devredebilir. Özellikle lehdarın bizzat imalatçı olmadığı durumlarda asıl imalatçı ile anlaşarak kendi bankasına gider ve akreditifi imalatçıya devredebilir. İhracatçının bankası bu devir işlemini kabul ederse sorun yoktur. “Transferable” bir akreditif ancak bir kez devredilebilir. Bunun sebebi ise alıcıyı korumaktır. Ancak açılan bir akreditif aynı zamanda kısmi yüklemelere izin veriyorsa ilk lehdar akreditifi birden fazla kişiye devredebilir. Bir akreditif orijinal akreditifte belirlenen şartlarla devredilebilir. Ancak ilk ihracatçının bu mal ticaretinden para kazanmasını teminen akreditifin tutarının, akreditifte belirtilen birim fiyatın, vade tarihinin, vesaik ibraz tarihinin, sevkıyat süresinin, sigorta oranının düşük tutulmasına veya değişikliklere izin verilmektedir. İkinci lehdarın düzenlediği faturada alıcı olarak ithalatçı yerine ilk lehdarın ismi yer alır. Birinci lehdar bankaya verilen bu faturayı alarak birim fiyatının daha yüksek olduğu ve satıcı olarak kendisinin gözüktüğü faturayı bankasına ibraz eder. Böylece ithalatçı ilk lehdarın ne kadar komisyon aldığını bilemeyeceği gibi, malı imal edeni öğrenemeyecek ve daha ileri ki bir tarihte ihracatçıyı devreden çıkaramayacaktır.

2- Karşılıklı Akreditif (Back to Back L/C): Eğer lehine akreditif açılan ihracatçı malların direk üreticisi değilse veya üretici olmakla birlikte malların temininde güçlük çekiyorsa, devreye bu türde akreditif girer. Bu durumda ithalatçı, ihracatçı lehine devredilemez akreditif açmakta, ihracatçı da açılan bu akreditifi kredi garantisi olarak göstererek, sattığı malı kendisine satan imalatçı adına yeni bir akreditif açtırmaktadır. Eğer ihracatçı imalatçı lehine açtırdığı akreditifi kendi finansman ihtiyaçları ile karşılasaydı böyle bir akreditife gerek kalmazdı. Karşılıklı akreditif devredilebilir akreditif açtırmaktan daha pahalıdır. Karşılıklı akreditifin işlerlik kazanabilmesi için hem alış hem de satış akreditif ödemelerinin aynı bankada yapılabilmesi gerekir. İmalatçı malı yükleyip evrakı bankaya verdikten sonra, satış akreditif bedelinin ihracatçıya düşen kar kısmı ayrılır ve kalanı imalatçıya ödenir. Daha sonra satış akreditifin bedeli ithalatçı bankasından tahsil edilir. Dikkat edilmesi gereken en önemli husus, satış akreditifinin bedelinin tahsil edilebilmesi için vadesinin alış akreditifinin vadesinden daha uzun tutulmasıdır. Karşılıklı akreditifler transit ticarette ithalat açısından da kullanılabilir. Karşılıklı akreditifin en sık kullanıldığı sahalardan biri de transit ticarettir. Karşılıklı akreditifler özellikle ihracatçı (aracı) ve imalatçı firmanın ayrı ayrı ülkelerde olduğu durumlarda kullanılır.

3- Peşin Akreditif (Red Clause L/C): “Red Clause” akreditif, ihbar veya teyit eden bankaya vesaik ibrazından önce ihracatçıya avans ödenmesine imkan veren bir akreditif türüdür. Akreditif tutarının bir kısmı yada tamamı malları sevk etmeden önce ihracatçıya malları hazırlaması için avans olarak verilir. Yani bütün akreditif çeşitlerinde malların bedeli şartlara uygun malların sevk edilmesi ve akreditif metnine uygun dokümanların bankaya ibrazı ile ödeme yapılırken bu tür akreditifte vesaik ibrazından önce ödeme yapılmaktadır. Akreditife dayanarak tek bir yükleme yapıldığında peşin alınan bedelin akreditif tutarından düşülmesi gerekir. Kısmi yüklemelerde ise hangi yükleme yada hangi yüklemelerde mahsup edileceğinin belirtilmesi gerekir. Peşin akreditif ülkemize açılan bir kredi niteliğinde olduğundan %6 oranında K.K.D.F’ ye tabidir. İhracat yapılmadığında gecikme faizi ile birlikte tahsil edilir. İhracat gerçekleştiğinde ise bloke edilen bu meblağ bankadan çözdürülür. Garantisizde ihracatçının bankası peşin kısmı ihracatçıdan bir garanti almaksızın kendisine öder. İhracat gerçekleşmezse ödediği parayı amir bankasından tahsil eder (ihracatçı da iade etmezse). Garantilide ise ödenen peşin kısım için ihracatçıdan garanti alınır. Peşin döviz alındığı halde ihracat gerçekleşmezse bu ödenen peşin dövizin kambiyo mevzuatına göre 1 yıl içinde geri iadesi gerekir.

4- Döner Akreditif – Rotatif (Revolving L/C): Rotatif akreditif şartları gereğince bir miktarı veya bir kısmı kullanıldıkça ve herhangi bir yenilemeye gerek kalmaksızın önceden belirlenen miktar dahilinde yenilenen akreditiflerdir. Eğer ithalatçı aynı türden malı aynı ihracatçıdan sürekli alıyorsa bu takdirde örneğin 1 yıl süreli akreditif açtırarak parasını bağlamasına gerek kalmaz. Açılan akreditif kullanıldığında talimata gerek kalmaksızın otomatik olarak yenilenir. Rotatif Akreditif süreye bağlı olarak açılan ve kümülatif olmayan olarak ikiye ayrılır. Süreye bağlı olarak açılan akreditiflerde akreditif açıldığında eğer o ay içinde tamamı kullanılmazsa bir sonraki aya devredebilir. Yani kullanılmayan kısım birikerek devreder. Kümülatif olmayan olarak açılan akreditiflerde kullanılmayan kısım devredilemez aynı zamanda iptal edilir.

5- Teminat Akreditifi (Standby L/C): Bu tür akreditiflerde belirli bir edimin yerine getirilmediğini ispat eden evrakın bankaya ibrazı ile ödeme yapılır. Standby Akreditif bir banka teminat mektubu niteliğindedir. Anlaşma şartları yerine getirilirse akreditif bedelinde herhangi bir ödeme yapılmaz.

Akreditiflerde Rambursman İşlemi (Reimbursement): Şu ana kadar açıklanan akreditiflerde ödemeyi ilk önce amir bankanın talimatı ile ihracatçı bankası yapmaktaydı. Bilindiği gibi bankalar arası bir kredi ilişkisi (Credit-line) olmadan akreditifin gerçekleşmesi zordur. Rambursman kelime anlamı itibariyle bir alacağın geri ödenmesi veya bir borcun ifasıdır. akreditifli işlemlerde genelde ödeme konusunda ihracatçıya karşı sorumlu olan yerli bankadır. Eğer ihracatçı firma bankasının kendisine ihbar ettiği akreditifin şartlarına uygun malları sevk edip evrakı da süresi içerisinde ibraz ederse parasını zamanında alacaktır. Burada akreditif teyitli ise kendi bankasından, diğer durumlarda ise ancak amir bankanın talimatı geldiği zaman ihracatçı bankası ödeme yapacaktır. Her iki durumda da yerli bankanın muhabirlik ilişkisinden dolayı bir talimat çerçevesinde yaptığı bir ödeme vardır. İşte yapılan bu ödemenin amir banka tarafından karşılanması işlemi rambursmandır. Amir banka ihracatçı bankasının yaptığı ödemeyi ramburse etmekten kaçınması zordur. Rambursman bankası terimi daha çok bankaları ilgilendiren bir husus olup ödemeyi hangi bankanın yapacağını belirtir.